नरेंद्रचे मनोहर आणि मोदींचे मोहन

२०१९ च्या हरियाणाच्या निवडणुकीत कॅप्टन अभिमन्यू निवडणूक हरले होते, भाजपचे निवृत्त नेते रामविलास शर्मा यांची अनेक वर्षांची जुनी जागा त्यांना गमवावी लागली होती, सुभाष बराला यांच्याबद्दल न बोललेलं तर बरं आणि दुसरीकडे महाराष्ट्रात पंकजा मुंडे यांचा पराभव झाला होता, एकनाथ खडसे आणि विनोद तावडे यांना तिकीट मिळालं नव्हतं. या सगळ्यात तुम्हाला मोदी शहा पॅटर्न दिसतोय की नाही माहीत नाही, पण माझ्यासारख्या राजकीय विश्लेषकासाठी हे आश्चर्यकारक नाही. मोदींचं राजकारण हे असं एक कोडं आहे की जिंकण्यासाठी जितकं सोडवाल तितकं ते अधिक गुंतागुंतीचं दिसून येईल. 

---------------------------------

मोदींचं राजकारण समजून घ्यायचं असेल तर २००२ ते २००७ पर्यंतचं राजकारण समजून घ्यावं लागेल. मोदी नुसतं राजकारण करत नाहीत, तर ते अँटी-ब्रँडिंग करतात, ज्यात स्वतःचा ब्रँड चमकण्याबरोबरच इतर ब्रँडची चमक कमी करण्याचाही समावेश असतो. असं नाही की मोदी काही नवीन करत आहेत, तर ते नव्या पद्धतीनं करत आहेत. गुजरात ब्रँड पॉलिटिक्स देशभरात राबवलं जात असून राजकीय पंडित त्याला मोदी जादू म्हणत त्याचं गुणगान गाताहेत. आधी शंकरसिंग वाघेला गेले, नंतर सुरेश मेहता आणि काशिराम राणाही निघून गेले. हरेन पंड्याचे काय झालं, ते अडवाणींपेक्षा चांगले जाणतात, गरीब म्हातारे बंगारू केशुभाईंनी खूप प्रयत्न केले, शेवटी त्यांनीही शरणागती पत्करली. भारताचा गळेकापू ब्रँडिंग सुरू झालं. गुजरात. राजकीय पर्यायांचा गळा कापायला ते वाकले आहेत पण भारतभर फक्त पंडित मोदी चालिसा गायल्या जात आहेत. मोदी त्यांचे क्लोन तयार करून प्रत्येक राज्यात बसवत आहेत. त्यांनी उत्तर भारतातला विरोधी पर्याय फार पूर्वीच संपवलाय. आता, राज्यांमध्ये ते त्यांच्या पक्षात लपलेल्या प्रत्येक लहान-मोठ्या क्षमतेला कलंकित करताहेत जेणेकरून त्यांचे क्लोन त्यांचं राजकारण बिनदिक्कतपणे चालू ठेवू शकतील. २०१४ नंतरचे सर्व भाजपचे नवीन मुख्यमंत्री बघा, मोदी काहीही करतील पण त्यांना कधीही बदलणार नाहीत.  आता नरेंद्र मनोहर निर्माण झाले किंवा मोदी मोहन आणले तरी ब्रँड नरेंद्र मोदीच राहणार, मी मनापासून लिहिलंय, तुम्ही मनापासून समजून घ्या.

२०१४ पूर्वी भाजपचे राष्ट्रीय अधिवेशन ग्वाल्हेरमध्ये झाले होते.  तेव्हा लालकृष्ण अडवाणींनी शिवराज यांच्या कार्याचं मोदींपेक्षा चांगलं असं वर्णन केलं होतं. तेव्हा मोदींना पंतप्रधानपदाचे उमेदवार घोषित करण्यात आलेलं नव्हतं. अडवाणींनी केलेल्या त्या वक्तव्यापासून शिवराजसिंह मोदींच्या मनाला काट्यासारखं टोचताहेत.

ग्वाल्हेर राजघराण्याची कन्या आणि धौलपूर राजघराण्याची सून, पाच वेळा आमदार आणि पाच वेळा लोकसभा खासदार राहिलेल्या वसुंधरा राजे यांच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या लोकप्रियतेचं प्रमुख कारण म्हणजे त्यांचा मतदारांशी, कार्यकर्त्यांशी थेट संपर्क. राज्यातल्या प्रभावशाली अशा पाच जातींसह.

देशातल्या भाजपच्या प्रादेशिक नेत्यांमध्ये वसुंधरा राजे या एकमेव होत्या ज्या केंद्रीय नेतृत्वासमोर सत्ताकेंद्र म्हणून उदयास आल्या. याआधी राष्ट्रीय अध्यक्ष असलेल्या राजनाथसिंह यांच्यासमोरही त्या झुकल्या नव्हत्या. भाजपच्या धार्मिक राजकारणातही त्या बसत नाहीत.  त्यांचं राजकारण जवळून पाहत राहिलं आणि सिराक्यूज विद्यापीठाचे अभ्यासक प्रा.  वसुंधरा राजे यांच्याकडून अल्पसंख्याक कधीही न्यायाची अपेक्षा करू शकतात, असं मोहम्मद हसन यांचं म्हणणं आहे.  आजचे भाजपचे नेते जेवढे 'कट्टर' दिसतात तेवढ्या त्या नाहीत. वसुंधरा राजे यांची जुनी विधानं आणि मुलाखतींचा अभ्यास केला तर त्या मानतात की, "आईनं मला एक मंत्र दिला होता, की राजकारणात जाल तर एक गोष्ट लक्षात ठेवा - लोकांना प्रेमानं जोडा. जात, धर्म आणि मतांसाठी कधीही लोकांना मारू नका, तोडू नका!'

तिन्ही नवीन नावे.  सर्व जातीय समीकरणं नव्या नावानं सोडवण्याचा प्रयत्न. त्याच वाटेवर उपमुख्यमंत्री आणि सभापतींचीही घोषणा झालीय. भजनलाल शर्मा पहिल्यांदाच आमदार आणि मुख्यमंत्री बनलेत.  मुख्यमंत्री झाल्यानंतर पहिल्यांदा विधानसभेत प्रवेश करणारे आणखी एक नाव डोळ्यासमोर येतं. वसुंधरा राजे यांची आता निवड झालीय. त्यांनी स्वतःचं नाणं बनवलंय. सत्ता मिळाल्यानंतर सत्तेत कसं राहता येईल याचा शोध घेण्याचा प्रयत्न समंजस राजकारणी असलेल्या प्रत्येक व्यक्तीचा असायला हवा. ते परत निवडून येतील अशा पद्धतीनं काम करतात. वसुंधरा यांनी तसं काही केलं नाही. लोकांमध्ये त्यांची प्रतिमा खराब झाली. शिवराजसिंह चौहान यांना हटवण्यात आलंय, कारण भाजपला आता नव्या मळ्याला खतपाणी घालायचंय.  त्यांच्यासारख्या अनुभवी व्यक्तीचा पक्ष आणि संघटनेत खूप उपयोग होईल. शिवराजसिंह यांनी या निवडणुकीत असं काही केलं नाही, की ही नैसर्गिक निवडणूक झाली नसती. पण, जेव्हा पात्रता 'नव्या चेहऱ्यासाठी' असते, तेव्हा तो तिथे बसत नाही.

छत्तीसगडमध्ये ओरिसा, झारखंड, मध्यप्रदेशातून देशातल्या अनेक भागातल्या आदिवासींना संदेश देण्याची संधी भाजपला मिळालीय. इतर पक्षांमध्ये 'यादव' नक्कीच मुख्यमंत्री होतात, पण ते यादव फक्त एकाच कुटुंबातील असतील. इथं भाजपची भूमिका वेगळी आहे. काँग्रेससह प्रत्येक बिगर-भाजप पक्ष, विशेषत: डावे, आदिवासी, दलित, ओबीसी, सर्वहारा यांच्याबद्दल बोलतात, परंतु नेतृत्व एका कुटुंबातल्या एकाच व्यक्तीला दिलं जाईल. जे सर्वहारा वर्गाबद्दल बोलतात ते करोडपती आहेत. जो कोणी सर्वहारा, दलित किंवा आदिवासींबद्दल बोलतो, त्यानं कधीही समान वर्गाच्या आणि समान सरासरी स्तराच्या व्यक्तीला स्थान दिलं नाही. तो फक्त त्यांचा स्वयंघोषित नेता बनला. लालूप्रसाद, मुलायमसिंग, मायावती, विजयन, स्टॅलिन, जगन मोहन रेड्डी, ममता बॅनर्जी इत्यादींचे जीवन पहा.  त्यामुळं भाजपनं नियुक्त केलेले चेहरे केवळ संदेश नसून त्यांना खरी मतं मिळतात कारण लोकांचा त्यांच्यावर विश्वास आहे.

कोण होणार देशाचा नवा बिग बॉस!!!

या प्रश्नाचे उत्तर मी २०१९ मध्ये दिलं होतं, पण तीन राज्यांच्या मुख्यमंत्र्यांच्या निवडीनंतर याची पुष्टी झालीय. २०२४ च्या निवडणुका जिंकल्यानंतर दोन वर्षांनी मोदी राजकारणातून निवृत्त होतील आणि देशाची कमान जाईल असं मी अनेकदा लिहिलंय. अमित शहा यांच्याकडे सोपवू शकतात. जीएसटी वर रात्रीचं घड्याळ, मोदीजी नुकतेच लॉन्च झाले. २०१४ पासून, प्रत्येक अर्थसंकल्पीय भाषणानंतर मोदीजी लगेच टीव्हीवर यायचे. सर्जिकल स्ट्राईकपासून ते एअर स्ट्राईकपर्यंत मोठमोठ्या निर्णयांच्या केंद्रस्थानी मोदी असायचे. २०१४ च्या प्रत्येक निर्णयाचे ते जबरदस्त मार्केटिंग करायचे. २०१४ ते २०१४ पर्यंत. २०१९, मोदी सरकारच्या प्रत्येक निर्णयावर आणि धोरणात्मक निर्णयावर त्यांनी लोकसभा किंवा राज्यसभेत किमान एक तरी भाषण दिलंय, पण कलम ३७० वर ते फारच कमी बोलले! अमित शहांनी संसदेत उघडपणे मतदान केलं आणि मोदी पार्श्वभूमीत गेले...

२०१९ च्या सुरुवातीपासून, तिहेरी तलाक, काश्मीरमधून कलम ३७० हटवणे आणि सीएए सारख्या सर्वात मोठ्या निर्णयांवर कोण पुढाकार घेत होतं? शेवटी, २०१९ नंतर मोदी हे अमित शहांपेक्षा राजकीयदृष्ट्या कमी आक्रमक का दिसताहेत? आज सत्तेची सर्व सूत्रे एका व्यक्तीकडे हस्तांतरित होत आहेत. मोहन यादव, विष्णू देव साय आणि भजनलाल शर्मा मुख्यमंत्री होणं तुम्हाला सामान्य वाटतं का?  मनसुख भाई, भूपेंद्र यादव, किशन रेड्डी आणि अनुराग ठाकूर अचानक ताकदवान झालेत हे आश्चर्यकारक वाटत नाही का? नितीन गडकरी आणि राजनाथ यांना बाजूला केले जाण्याचे संकेत काय?

"सर्व काही नियोजित होते"

बर्‍याच वर्षांपूर्वी अक्षय कुमारचा एक चित्रपट प्रदर्शित झाला होता ज्यात त्याचा कॅचफ्रेज होता "सर्व काही नियोजित होते", म्हणजे सर्वकाही आधीच ठरलेलं होतं, म्हणजे भाजपला माहित होतं की ती तीन राज्ये जिंकणार आहेत, पण कसं? तुमची आठवण थोडी ताजी करा. २०१४ च्या फ्लॅशबॅकमध्ये जाऊ या! २०१४ च्या निवडणूक प्रचाराची आठवण करा. अनेक राज्यांमध्ये काँग्रेसचे खाते उघडणार नाही असं मोदी सांगत होते आणि तेच झालं. आता पुढे वाचा…

२०१७ च्या यूपी निवडणुकीपूर्वी सर्वजण म्हणत होते की योगी मुख्यमंत्री होणार नाहीत, पण मोदी सतत स्मशानभूमी आणि दफनभूमी म्हणजे स्मशानभूमीबाबत वक्तव्ये करत होते, अमित शाह यांनी गोरखपूरमध्ये योगींना भविष्य सांगितले होते, चला डीकोड करूया. २०१८ च्या मध्यात अमित शहा म्हणत होते की मी स्वतः राष्ट्रपती म्हणून निवडणूक लढवणार नाही आणि भाजपच्या मेहबुबा मुफ्ती सोबत निवडणूक लढवू, त्यानंतर पुलवामा घडला आणि अमित शहा येथून निवडणूक लढवून देशाचे गृहमंत्री बनले. गांधी नगर, थांबा...अजूनही संपलेले नाही.. काय झाले की तीन राज्यांच्या निवडणुकीत १२ खासदार आणि मंत्री रिंगणात उतरले आणि ते जिंकलेही, म्हणजे मुख्यमंत्री आणि नवीन केंद्रीय मंत्र्यांची नावे आधीच ठरलेली आहेत, मग हा सस्पेन्स कशाला...?

त्याचे रहस्य गुजरात मॉडेलमध्ये दडलेले आहे, जे प्रचारातही दिसून येते. २००२ नंतर मोदी आणि शहा यांनी निवडणूक रणनीतीची एक प्रणाली तयार केली आहे जी कोणीही डीकोड करू शकले नाही. या प्रणालीमध्ये तळागाळातील लोकांचा असा किलर कॉम्बिनेशन आहे, प्रतिक्रिया , डेटा आणि सामग्री. जी आधी गुजरातमध्ये आणि आता देशभर जिंकली जात आहे..काँग्रेसला भाजप आणि ध्रुवीकरणाला दोष देणे थांबवावे लागेल आणि या रणनीतीवर उतारा तयार करावा लागेल, तरच मोदी शहांच्या भाजपचा पराभव होऊ शकेल. मी मनापासून लिहिले आहे, तुम्ही मनापासून समजून घ्या.